ΣΥΓΧΡΟΝΗ, ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Θάνος Πάλλης

Παρέμβαση στην Ημερίδα της ΔΗΜΑΡ για τις αναπτυξιακές προοπτικές του Κατακώλου

Πύργος, 23.2.2013

Σήμερα απαιτούνται διαρθρωτικές-στρατηγικές αλλαγές στην αντίληψη για το λιμενικό σύστημα.Είναι αναγκαίος ο συνολικός επανασχεδιασμός του περιεχομένου των δημόσιων πολιτικών, του ρόλου των (κυβερνητικών) αρχών, των αρχών που διέπουν την οργάνωση, διοίκηση και λειτουργία των λιμένων.Το πλέον κρίσιμο είναι η επανεξέταση της σχέσης δημόσιου και ιδιωτικούτομέα.

Η ανάγκη εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών λιμένων είναι επιτακτική και δεν αφορά μόνο τους ειδικούς. Αφορά όλους τους πολίτες. Στον παραδοσιακό ρόλο εξυπηρέτησης του εμπορίου και των εξαγωγών και την εξυπηρέτηση των παραγωγικών και καταναλωτικών αναγκών, προστίθεται η καθοριστική συμβολή που μπορεί να διαδραματίσει το ελληνικό λιμενικό σύστημαστην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την επίτευξη σταθερότητας και οικονομικής μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας,με συμβολή στην βιώσιμη, περιβαλλοντικά φιλική οικονομική ανάπτυξη.

Τι καλούμαστε να κάνουμε:Είναι απαραίτητο το λιμενικό σύστημα να εξυπηρετεί αποτελεσματικά, αποδοτικά, ποιοτικά, ισότιμα, με ασφάλεια, τις οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές των πολιτών που ζουν στην σχετική ενδοχώρα και να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη ενός ευρύτερου οικονομικού συνόλου. Με στόχο την διεύρυνση του μεταφορικού έργου (και κατά συνέπεια του ΑΕΠ, της απασχόλησης, της περιφερειακής ανάπτυξης και της εξυπηρέτησης των αναγκών των πολιτών αναπτύσσοντας μια αρμονική σχέση λιμένων-πόλης (συνδυασμός οικονομικής ανάπτυξης-σεβασμού στο περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν η ανάπτυξη των λιμένων εχει σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις).

Δεν είναι μόνο τα προβλήματα που ‘φαίνονται’ χωρίς κόπο – δεν είναι απλά οι παθογένειες ενός ακόμα οικονομικού τομέα της ελληνικής οικονομίας που επιβάλλουν τις αλλαγές.

Οι δημόσιες πολιτικές στηρίχθηκαν σε ορισμένες βασικές παραδοχές. Ακολουθώντας μια ευρύτερη μέθοδο οργάνωσης του λιμενικού συστήματος, η προσπάθεια των δημόσιων πολιτικών επικεντρώθηκε στην ‘μαζικότερη’ παροχή υποδομών και λιμενικών υπηρεσιών και απρόσκοπτη λειτουργία των Ελληνικών Λιμένων. Το σύνολο των υπηρεσιών που παρείχαν οι τελευταίοι αποτελούσε ‘δημόσιο αγαθό’.Σήμερα, οι παραδοχές αυτές δεν ισχύουν.Από τις αρχές τις δεκαετίας 1990, έγινε προφανές ότι το λιμάνι αποτελεί έναν πολυσύνθετο κόμβο που απαιτεί σύνθετες διαδικασίες, έμφαση στην παροχή πολλαπλών, ενίοτε ιδιαίτερα εξειδικευμένων υπηρεσιών, και ανάπτυξη πολλαπλών δραστηριοτήτωνστην χερσαία πλευρά.

·         Η σημαντικότητα της γεωγραφικής θέσης του λιμένα καθώς και του κόστους των λιμενικών υπηρεσιών περιορίζεται.

·         Η μετακίνηση επιβατών επηρεάζεται και αυτή λόγω της εξειδίκευση στις υπηρεσίες που προσφέρονται στην χερσαία ζώνη του λιμένα (κρουαζιέρα) αλλά και την ανάγκη ύπαρξης ολοκληρωμένης ποιοτικής αλυσίδας μετ-επιβίβασης επιβατών.

• Η εξειδίκευση των λιμενικών υπηρεσιών έχει ως συνέπεια ορισμένες λιμενικές υπηρεσίες να αφορούν στην εξυπηρέτηση ορισμένων μόνο χρηστών του λιμένα,

Δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες: στο Κατάκολο, η επιτυχία οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες, και στον ηρωισμό ενός ανθρώπου, όχι στην πετυχημένη ανάπτυξη ενός μοντέλου οργάνωσης του λιμένα.

Στην Ελλάδα υπάρχει καθυστέρηση να υιοθετήσουμε την κοινη λιμενική λογική, όπου δημόσιος και ιδιωτικός τομέας συνυπάρχουν:

·         Οι πετυχημένοι λιμένες (ανά τον κόσμο) βασίζονται στην συνύπαρξη των δυο τομέων μέσω της ‘παραχώρησης’ της δυνατότητας ανάληψης συγκεκριμένων εμπορικών δραστηριοτήτων από ιδιώτες, και την προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος από δημόσιες λιμενικές αρχές (που έχουν μετασχηματισθεί σε αυτόνομες εταιρικές οντότητες).

·         Σε όλους τους Ευρωπαϊκούς λιμένες (96%), αλλά και στους ανά τον κόσμο λιμένες υπάρχουν: Λιμένες δημόσιας ιδιοκτησίας (ιδιοκτήτες γης), διοικούμενοι από δημόσιες λιμενικές αρχές (που έχουν μετασχηματισθεί σε αυτόνομες εταιρικές οντότητες) επιτρέπουν μέσω διαδικασιών ‘παραχώρησης’ της ανάληψης σχεδόν όλων των εμπορικών δραστηριοτήτων σε έναν ή δυνατόν περισσότερους ιδιώτες. Εξαίρεση η Βρετανία (ιδιωτικά λιμάνια από το 1979) και Ελλάδα (δεν έχει προχωρήσει ακόμα σε παραχωρήσεις εκτός της περίπτωσης Πειραιά)

Το σημερινό πλαίσιο συμβάλλει ώστε όλοι όσοι έχουμε την ευθύνη της λιμενικής πολιτικής να διαμορφώσουμε άμεσα όρους και διαδικασίες παραχώρησης (διάρκεια, τιμολογιακή πολιτική, εγγυήσεις, επενδύσεις  επιλογής, κλπ), που θα επιτρέψουν την ενεργοποίηση πληθυντικού αριθμού παρόχων λιμενικών υπηρεσιών ώστε να εξυπηρετηθούν  αποτελεσματικά και αποδοτικά οι χρήστες των λιμένων, εισαγωγείς, εξαγωγείς, και καταναλωτές.

Οι παραχωρήσεις τερματικών σταθμών με διαδικασίες που εξασφαλίζουν τον λιμενικό ανταγωνισμό, θα εξυπηρετήσουν την οικονομική ανάπτυξη και τις αναγκαιότητες δημοσιονομικής βελτίωσης αρκεί να συνυπάρξουν με:

·         εξειδικευμένες λειτουργίες συγκεκριμένων λιμένων σε αρμονία με το ευρύτερο σύστημα μεταφορών,

·         δημιουργία φορέων διαχείρισης (π.χ. μέσω συγχωνεύσεων) με μέγεθος που ξεπερνά την υποτυπώδη τεχνική και διοικητική οργάνωση, και επιτρέπει την κατάλληλη τεχνική, οικονομική και διοικητική οργάνωση για την διαχείριση-ρύθμιση του συγκεκριμένης μεταρρύθμισης, αναπτυξιακή ικανότητα και τεχνογνωσία για την χάραξη και υλοποίηση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής.

·         Ενίσχυση του ρόλου των δημόσιων λιμενικών αρχών ως παράγοντα διασφάλισης του δημόσιου συμφέροντος, και προώθησης του κοινού συμφέροντος όσων εμπλέκονται στην παροχή λιμενικών υπηρεσιών. Επιβάλλουμε την αξιοκρατική στελέχωση των αρχών αυτών που διευθύνουν το λιμάνι και επιδιώκουν την δικτύωση των εμπλεκόμενων φορέων με απώτερο σκοπό την αποδοτικότητα των Ελληνικών λιμένων.

·          ‘ομαδοποιήσεις’ δραστηριοτήτων οι οποίες και θα συνοδεύουν τους διεθνείς διαγωνισμούς για παραχωρήσεις δικαιωμάτων εκμετάλλευσης διευρύνοντας το ενδιαφέρον των επενδυτών.

Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου που εμφανίζει η προσφορά λιμενικών υπηρεσιών, δημιουργείται η υποχρέωση πολιτικών που οδηγούν στην αποφυγή δημιουργίας δημόσιων ή ιδιωτικών μονοπωλίων.Χρειάζεσαι να ενισχύουμε την διαφάνεια στις σχέσεις λιμένων-χρηστών, προσδοκώντας στην μεγαλύτερη εμπιστοσύνη των σημερινών (αλλά και των εν δυνάμει) χρηστών στους ελληνικούς λιμένες.

Οι προοπτικές παραχωρήσεων δεν περιορίζονται στα εμπορευματοκιβώτια. Αφορούν και άλλους τομείς, με προεξέχουσα την κρουαζιέρα.  Η  πρόσφατη πλήρης άρση των περιορισμών στην παροχή υπηρεσιών καμποτάζ από πλοία με σημαίες τρίτων κρατών που εκτελούν κρουαζιέρα με αφετηρία ελληνικό λιμένα διαμορφώνει νέες προοπτικές. Οι απελευθερωση μεκρση στηριοτνy. would be please to provide any furtherηπειρωτικοί και νησιωτικοί προορισμοί κρουαζιέρας μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω, μέσω ‘νέων συνδυασμών’ προορισμών αλλά και μέσω της χρησιμοποίησης λιμένων ως αφετηρία κρουαζιέρας (homeporting).

Με επιβεβαιωμένο το ενδιαφέρον των σημαντικότερων εταιριών κρουαζιέρας στην διαχείριση τερματικών στους Ελληνικούς λιμένες, οι παραχωρήσεις τερματικών σταθμών κρουαζιέρας με διαδικασίες που εξασφαλίζουν ανταγωνισμό και επενδύσεις, αποτελούν την αποτελεσματικότερη στρατηγική για να αντιμετωπιστούν οι υφιστάμενες ελλείψεις λιμενικών υποδομών, οι οποίες και εντείνονται με τον δραστικό περιορισμό των δημόσιων επενδύσεων.

Πρέπει όμως να είμαστε ‘γενναίοι’: να αποδεχθούμε ως πιθανή την προοπτική να αλλάξει η ιεράρχηση του λιμενικού συστήματος. Με βάση τις εξελίξεις είναι πιθανό να σημειωθούν ανακατατάξεις στον βαθμό σημαντικότητας ορισμένων λιμένων (π.χ. ανάλογες αλλαγές συνέβησαν στην Ιταλία την δεκαετία του 1990).

Παράλληλα, επανεξετάζουμε τον ρόλο του κράτους.Ο έντονος κρατισμός είναι παραγωγό της ταύτισης της λιμενικής λειτουργίας με την έννοια του δημόσιου αγαθού.Στη σύγχρονη εποχή είναι απαραίτητος ένας επικουρικός-ρυθμιστικός ρόλος του κράτους που αναλαμβάνει την διαδικασία εθνικού λιμενικού σχεδιασμού, καθορίζει στρατηγικές και στόχους λαμβάνοντας υπόψη τις μακροοικονομικές, περιβαλλοντικές, αναπτυξιακές και άλλες πολιτικές, ενώ παρεμβαίνει και στα διεθνή φορά διαμόρφωσης λιμενικής πολιτικής.Ταυτόχρονα το κράτος αποστασιοποιείται από την παραγωγή και παροχή λιμενικών υπηρεσιών, αφού η τελευταίες διαθέτουν πλέον τα χαρακτηριστικά ‘εμπορικού αγαθού’.

Στην Ελλάδα, έκτος από τον εκσυγχρονισμό του θεσμικούπλαισίουλειτουργιάς, απαιτείται και ένα σαφές και σταθερόκανονιστικόπλαίσιο, με την απλοποίηση των διοικητικώνδιαδικασιών και απεμπλοκήαπόγραφειοκρατικέςδιαδικασίες

Θεωρούμε σκόπιμο να αναπτυχθεί αυτόνομα ο κάθε λιμένας.Ταυτόχρονα όμως δημιουργούμε τον μηχανισμό που θα επιτρέψει τις μέγιστες συνεργίες μεταξύ λιμενικών αρχών, παράγοντας πολλαπλασιαστικά λειτουργικά οφέλη και επιτρέποντας την διαμόρφωση κοινής αντίληψης και παρέμβασης για τις μελλοντικές πολιτικές.

Με δεδομένη την καθυστέρηση των Ελληνικών λιμένων να υιοθετήσουν την κοινή ‘λιμενική λογική’ που επικρατεί στην Ευρώπη, δεν αποτέλεσε έκπληξη ότι στην συζήτηση του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής της Ελληνικής οικονομίας κάνουν αναφορά σε σειρά δράσεων προς αυτή την κατεύθυνση και συμπεριλήφθηκε από την πρώτη στιγμή η προοπτική  αποκρατικοποίησης τόσο των 12 οργανισμών λιμένων εθνικού ενδιαφέροντος, όσο και των μικρότερων και/ή περιφερειακών λιμένων. Αποτέλεσμα η πρωτοβουλία του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) για αντίστοιχες μελέτες και η μεταβίβαση των μετοχών των 12 οργανισμών λιμένων στο Ταμείο με στόχο τα έσοδα της αξιοποίησης κάθε περιουσιακού στοιχείου να εισρεύσουν απευθείας στο δημόσιο προϋπολογισμό.

Η πίεση που δημιούργησε η αρνητική πορεία της Ελληνικής οικονομίας υπήρξε καθοριστική για την πορεία και τις καθυστερήσεις των αλλαγών καθώς δημιούργησε την αναγκαιότητα να βρεθούν άμεσα χρήματα για την ενίσχυση των δημόσιων οικονομικών. Αναζητήθηκαν μοντέλα αποκρατικοποίησης που παραμένουν, πρακτικά, ανεφάρμοστα. Σήμερα όμως, ελαχιστοποιούνται οι σκέψεις για πώληση μετοχικών μεριδίων, αφενός λόγω της οικονομικής συγκυρίας και, αφετέρου, λόγω της κατανόησης της δομής και ιδιαιτερότητας της λιμενικής αγοράς σε διεθνές πλαίσιο. 

Προοδευτικά όλοι συνειδητοποιούν ότι δεν αποτελεί λύση η αλλαγή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ελληνικών λιμένων, και πρυτανεύει η λογική της παραχώρησης δικαιωμάτων εκμετάλλευσης τερματικών σταθμών και παροχής λιμενικών υπηρεσιών με ταυτόχρονη παρουσία ισχυρών λιμενικών άρχων που θα περιορισθούν στον εποπτικό και ρυθμιστικό τους ρόλο. σε. ﷽﷽﷽﷽﷽﷽οροιονομικίας του Λιμνυμπληρωματικ

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει η μεταρρύθμιση να συνοδεύεται με ρεαλιστικές προσδοκίες δεδομένου ότι το Ελληνικό λιμενικό σύστημα στερείται επαρκούς μεγέθους και το επενδυτικό ενδιαφέρον αφορά έναν σημαντικό αλλά περιορισμένο αριθμό λιμένων και χρήσεων.

Είναι αναγκαίο να υλοποιήσουμε τον προγραμματισμό για έναρξη των σχετικών διαδικασιών.Οταν στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες - τα τελευταία τέσσερα χρόνια σημαντικός αριθμός λιμένων προχώρησαν στην εφαρμογή της συγκεκριμένης πρακτικής, οποιαδήποτε καθυστέρηση θα έχει ως άμεση επίπτωση την μείωση της ελκυστικότητας επενδύσεων στους Ελληνικούς λιμένες.

Η αλλαγή του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των Ελληνικών λιμένων είναι αναγκαιότητα της ελληνικής οικονομίας και μέσω αυτής πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη. Έχουμε την ευθύνη να μην σπαταλήσουμε άλλο τον χρόνο σε ατέρμονες συζητήσεις και διατηρούμε τις δυνατότητες να το πετύχουμε.